25.12.2024 19:33

Azərbaycan ali təhsil sisteminin ən ciddi problemlərindən biri universitetlərdə elmi tədqiqatların sayının və keyfiyyətinin dünya səviyyəsində qəbul edilən standartlara uyğun olmamasıdır. Təhsil eksperti Kamran Əsədov qeyd edir ki, bu sahədəki zəiflik ölkənin elmi inkişafına və innovativ potensialına ciddi təsir edir. Universitetlərin əsas vəzifələrindən biri yalnız tədris fəaliyyəti ilə məhdudlaşmır; onlar həm də tədqiqat mərkəzləri olaraq ölkənin gələcəyini formalaşdırmalıdırlar. Lakin statistik göstəricilər Azərbaycan universitetlərinin bu sahədə geri qaldığını göstərir.Ekspert Kamran Əsədov vurğulayır ki, son illər Azərbaycanda universitetlərin beynəlxalq akademik reytinqlərdə zəif təmsil olunması məhz tədqiqat fəaliyyətlərinin yetərsizliyindən irəli gəlir. 2022-ci ildə Azərbaycan universitetlərinin beynəlxalq elmi jurnallarda yayımlanan məqalələrinin sayı 1.500-ə yaxın olub. Müqayisə üçün, qonşu Gürcüstan bu göstərici ilə 3.000-dən çox, Türkiyə isə 30.000-ə yaxın məqalə ilə öndədir. Elmi göstəricilərin aşağı olmasının bir səbəbi də dövlət büdcəsindən elmi-tədqiqat işlərinə ayrılan vəsaitin məhdudluğudur.Ekspert Kamran Əsədov qeyd edir ki, Azərbaycanda universitetlərin elmi büdcəsi cəmi 0.2%-i təşkil edir, halbuki Avropa ölkələrində bu rəqəm 2-3% arasında dəyişir. Məsələn, 2021-ci ildə Azərbaycan elminə ayrılan ümumi büdcə 30 milyon manat civarında olub. Müqayisə üçün, qonşu Türkiyədə bu rəqəm 2 milyard dollara yaxındır. Elmi fəaliyyətin zəif olmasının digər bir səbəbi universitetlərin öz daxili idarəetmə strukturundakı problemlərdir.Ekspert Kamran Əsədov deyir ki, bir çox universitetlərdə tədqiqatların təşkili üçün müasir laboratoriyaların, texniki avadanlıqların olmaması elmi fəaliyyətin aşağı səviyyədə qalmasına səbəb olur. Həmçinin, ali təhsil müəssisələrində işləyən müəllimlərin çoxunun əsas məqsədi dərs yükünü yerinə yetirməkdir. Əksər müəllimlər ya əlavə işlərlə məşğul olur, ya da tədqiqat üçün kifayət qədər resurs və vaxt tapa bilmir. Bu tendensiya elmin inkişafını ləngidən əsas faktorlardan biridir.Kamran Əsədov vurğulayır ki, 2015-ci ildən etibarən Azərbaycanda universitetlərdə elmi tədqiqatların beynəlxalq səviyyəyə çıxarılması üçün müəyyən addımlar atılıb. Təhsil Nazirliyinin təşəbbüsü ilə bəzi universitetlərdə qrant layihələri tətbiq edilib, amma bu layihələrin miqyası çox məhduddur. 2020-ci ildə pandemiyanın yaratdığı iqtisadi böhran bu sahəyə mənfi təsir göstərərək elmi fəaliyyətə ayrılan vəsaitlərin daha da azalmasına səbəb olub.Ekspert qeyd edir ki, statistik göstəricilərdə ciddi inkişaf qeydə alınmayıb. 2015-ci ildən 2023-cü ilədək Azərbaycan universitetlərinin elmi jurnallarda yayımladığı məqalələrin orta artım tempi cəmi 5% təşkil edib. Halbuki, inkişaf etmiş ölkələrdə bu rəqəm ildə 20%-dən çoxdur. Məsələn, 2023-cü ildə Azərbaycanın elmi məqalələr üzrə ”H-indeksi” cəmi 12 olub, qonşu Gürcüstanda isə bu göstərici 25-ə çatıb.Ekspert Kamran Əsədov qeyd edir ki, elmi tədqiqatların keyfiyyətinin artırılması üçün universitetlərə müstəqil idarəetmə və daha çox büdcə ayrılmalıdır. O deyir ki, universitetlər özlərini yalnız tədris müəssisəsi kimi deyil, həm də tədqiqat mərkəzləri kimi inkişaf etdirməlidirlər. Xarici universitetlərlə əməkdaşlıq artırılmalı, müştərək tədqiqat layihələri həyata keçirilməli və beynəlxalq təcrübə daha geniş tətbiq edilməlidir.Kamran Əsədov bildirir ki, Azərbaycan universitetlərinin elmi fəaliyyətlərini inkişaf etdirmək üçün tələbələr və müəllimlər arasında tədqiqat mədəniyyətini formalaşdırmaq lazımdır. Əks halda, Azərbaycan ali təhsil sistemi yalnız daxili bazar üçün kadr hazırlamaqla məhdudlaşacaq və beynəlxalq rəqabət qabiliyyətindən məhrum olacaq. O deyir ki, elmin inkişafı olmadan ölkənin ümumi iqtisadi inkişafından danışmaq mümkün deyil.Nəticə olaraq, Kamran Əsədov vurğulayır ki, Azərbaycan universitetlərinin elmi göstəricilərinin artırılması üçün yalnız dövlətin deyil, özəl sektorun və beynəlxalq təşkilatların da dəstəyinə ehtiyac var. Təhsildə islahatlar yalnız struktur dəyişikliyindən ibarət olmamalıdır; elmi fəaliyyətə ciddi investisiyalar qoyulmalı, təhsil müəssisələri isə bu sahəyə prioritet yanaşmalıdır. Bəhman Hüseynli